Dni Kultury Żydowskiej w Dukli

10-12 sierpnia br. odbyły się Dni Kultury Żydowskiej, podczas, których Dukla gościła najstarszych mieszkańców Dukli wyznania mojżeszowego, którzy przeżyli wojnę- Haima Altholza i jego brata Hermana, obecnie mieszkających w Izraelu oraz ich rodzinę.
Dni Kultury Żydowskiej zorganizowane zostały przez Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Żydów Ziemi Dukielskiej "Sztetl" Dukla na czele z prezesem Jackiem Koszczanem.
Rozpoczęły się w piątek otwarciem wystawy "Ślady kultury żydowskiej. W siedemdziesiątą rocznicę zagłady ludności żydowskiej na Podkarpaciu" w Muzeum Historycznym w Dukli oraz koncertem muzyki klezmerskiej w wykonaniu zespołu Rzeszów Klezmer Band. Wystawę odwiedził w sobotę Haim i Herman Altholz z rodziną. Zaskoczeni byli ilością zgromadzonych przedmiotów, które udostępnili państwo Joanna i Jacek Koszczanowie. Rozpoznali klucze do synagogi. Pamiętam te klucze!- mówił Herman A. Byli pełni uznania dla przedsięwzięcia Stowarzyszenia.
W sobotę dzieci z terenu gminy Dukla uczestniczyły w zajęciach poświeconych kulturze żydowskiej prowadzonych przez studentów judaistki i Małgorzatę Żuk, artystkę z Dukli. Miały okazje przysłuchać się językowi żydowskiemu, którego lekcji udzielał student judaistki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dzieci poznały litery języka hebrajskiego i pokrótce poznały elementy kultury żydowskiej. Były opowieści z walizki " O mędrcach z Chełmna i głupim karpiu", które przedstawiły na dziedzińcu przypałacowym panie Joanna Sarnecka i Barbara Songin- reżyserka spektaklu na dukielskim rynku w wykonaniu dzieci i młodzież z Zawadki Rymankowkiej.
Po południu na rynku można było posłuchać historii Hermana Altholza i jego brata Haima, świadków wydarzeń historycznych, jakie rozegrały się w Dukli kilkadziesiąt lat temu. Opowiadali o Dukli, o swojej rodzinie, która dzięki decyzji ojca o przejściu za rzekę San w 1939 roku uniknęła losów, jakie spotkały tych, co powrócili do miasteczka. Herman Altholz mówił o stosunkach, jakie panowały pomiędzy Polakami a Żydami. Nie dostrzegał żadnych antagonizmów. Wielokrotnie powtarzał, że jest wdzięczny i pełen podziwu dla tych Polaków, którzy z narażeniem życia ukrywali Żydów. Mówił o Dukli, jak wyglądała, gdzie mieszkał, o rodzinie, znajomych. Mieszkańcy Dukli mieli okazje, aby porozmawiać z Hermanem i Haimem Altholzem. Doskonale mówili po polsku. Herman Altholz mówił, że mieszka w Izraelu a sny ma o Dukli. Wizyty w miasteczku przywracają mu wspomnienia, niezatarte obrazy przeszłości, których wymazać nie potrafi. Spotkaniu na rynku towarzyszyło otwarcie wystawy pt " Okruchy wspomnień" prezentującej zdjęcia Dukli sprzed kilkudziesięciu lat. O zamieszczonych na zdjęciach fragmentach Dukli opowiadał Jacek Koszczan- prezes Stowarzyszenia. Zdjęcia zostały umieszczone w miejscach, z których oglądający mógł porównać Duklę dzisiaj z Duklą sprzed kilkudziesięciu laty. Starsi mieszkańcy wspominali, młodzi uczestniczyli w lekcji historii.
O godz. 21.00 pokaz filmów, wśród których gościł premierowy "Dlaczego?" film, który powstał z inicjatywy Stowarzyszenia Na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Żydów Ziemi Dukielskiej Sztelt Dukla. Film jest efektem wielomiesięcznej współpracy z młodzieżą szkolną, która została zaangażowana w jego powstanie. Praca przy filmie przybliżyła młodzieży historię Żydów zwłaszcza dukielskich ich zwyczaje, tradycje, stroje, religię oraz drastyczne fakty z okresu II wojny światowej.
W niedzielę o godz, 13.30 zebrali się przy cmentarzu żydowskim w Dukli m.in. Haim i Herman Atholz z rodziną, burmistrz Gminy Dukla Marek Górak, zastępca Burmistrza Andrzej Bytnar, członkowie Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Żydów Ziemi Dukielskiej "Sztetl" Dukla, kilku mieszkańców Dukli aby dokonać symbolicznego odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświeconej Żydom Dukielskim i okolic, którzy zginęli z rąk niemieckich nazistów w czasie II wojny światowej. Odsłonięcia tablicy dokonał Herman Altholz, który wraz z bratem odmówił kadisz, jedną z najważniejszych modlitw w liturgii żydowskiej, modlitwę wysławiającą imię Boże, po której odśpiewał hymn w języku hebrajskim a po nim hymn Polski "Mazurek Dąbrowskiego".
Zebrani udali się na Błudną, gdzie miała miejsce modlitwa ekumeniczna, której przewodniczyli: przedstawiciel arcybiskupa Józefa Michalika, o.gwardian Micheasz Okoński z klasztoru OO. Bernardynów z Dukli, ksiądz proboszcz z parafii Tylawa- Janusz Dudziak biskup gorlicki prawosławny - Paisjusz Martyniuk i przedstawiciel rabina polskiego Michaela Schudricha.
W sierpniu 1942 roku rozstrzelano Żydów Dukli i Rymanowa w lesie Błudna. W zbiorowej mogile spoczywa ponad 500 osób wyznania mojżeszowego. Nad mogiłą 12 sierpnia 2012 roku stanęli ludzie różnych religii i wyznań, w poczuciu jedności, aby uczcić pamięć tych, którzy zginęli w brutalny sposób z rąk niemieckich nazistów w czasie II wojny światowej.

Więcej zdjęć w galerii...

B. Pudło